Սեպտեմբերի 28-ն է՝ Վարագա Սուրբ Խաչի տոնը. տոն, որ Նոր Վարագավանք է հրավիրումհարյուրավոր ուխտավորների՝ հինավուրց պատերիստվերում նորովի վերապրելու հավատքի ու մերազգային հիշողության միասնությունը։ Վարագա Սուրբ Խաչը տոն է հոգևոր զորության մասին, որհիշեցնում է այն ճանապարհը, որով մեր ժողովուրդըպահեց իր հավատի արմատները։ Ավանդույթ դարձած խաչերթով հավատավորները՝ Տավուշի մարզի համայնքներից, Հայաստանի տարբեր մարզերից ու մայրաքաղաքից, նաև արտերկրից, բարձրանում են Նոր Վարագավանք։
Տերունական Խաչափայտի մասունքը, որն ամեն տարի ՄայրԱթոռ Սուրբ Էջմիածնից բերվում է այստեղ, վերադառնում ու գտնվում է իր երբեմնի պատմական տանը:

Սուրբ Պատարագից հետո խաչափայտով օրհնվումեն Տավուշի չորս կողմերը․ օրհնությունը տարածվում է մեր սար ու ձորի, այգիների ու դաշտերի, գյուղերիու շեների վրա միասնական աղոթքով՝ հանուն հարատևության ու խաղաղության։

Տոնական օրն այստեղ վերածվում է նաև մշակութային փառատոնի․ «Տավուշ» հայրենակցական միության նախաձեռնությամբ վանական համալիրին հարող տարածքում հնչում են ազգային երգն ու երաժշտությունը, հանդես են գալիս«Հորովել» համույթը և Բերդի մշակութային խմբերը։

Նոր Վարագավանքը՝ կառուցված 13-րդ դարում Կյուրիկյան իշխանների օրոք, Տավուշի հոգևոր ուպատմական խորհրդանիշներից մեկն է։ Վանքը գտնվելով բարձրադիր հատվածում, իշխող դիրքունի և անտառների գրկում վեր խոյացող Վարագավանքը նաև գրավում է մեր երկիր այցելող զբոսաշրջիկներին:

Միջնադարի գրիչներն ու պատմիչներն արժեքավոր հիշատակումներ ունեն Վարագավանքի մասին. այսօր էլ վանքը հոգևորին վերադառնալու վայր է․ վայր, որտեղ յուրաքանչյուրը նորովի է զգում հայրենիքի գույնն ու բույրը, հոգևոր առաքինության ուժը։

Այսօր սեպեմբերի 28-ն է՝ Վարագա Սուրբ Խաչի տոնը։ Տավուշ Մեդիան բացառիկ հնարավորություն է ընձեռում իր հեռուստադիտողներին՝ ուղիղ եթերում հեռարձակելով տոնի արարողությունները․ մենք միասին վկաներն ենք դառնում հայոց եկեղեցու և մեր ժողովրդի սիրելի, կարևոր տոներից մեկին՝ Վարագա Սուրբ Խաչի տոնին։

Արդեն սերունդներ շարունակ, այս տոնը նշվում ու հիշեցնում է Սուրբ Խաչի զորության մասին։ Տոնի օրերին ավանդաբար Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնից Նոր Վարագավանք է բերվում Տերունական Խաչափայտի մասունքը՝ այն վերադառնում ու գտնվում է իր պատմական տանը՝ Նոր Վարագավանքում։

Վարագա Սուրբ Խաչի տոնն ամեն տարի նշվում է Խաչվերացից 14 օր անց՝ սեպտեմբերի վերջին կիրակի օրը։ Եկեղեցական ավանդության համաձայն՝ Դիոկղետիանոս կայսրի հալածանքներից փախչելով Հայաստան եկած Սուրբ Հռիփսիմյանց կույսերից Հռիփսիմեն իր պարանոցին կրում էր Քրիստոսի Խաչափայտի մի մասունք։ Նա մասունքը պահեց Վարագա լեռան քարայրներից մեկում, որպեսզի այն հեթանոսների ձեռքը չընկնի։ Շատ դարեր անց, 653 թվականին, Վարագա լեռան վրա ճգնող Թոդիկ ճգնավորն ու նրա աշակերտ Հովելը տասներկու օր խիստ ծոմապահությամբ և աղոթքով խնդրեցին Տիրոջը՝ արժանանալով հրաշքի․ լեռան գագաթին երևացին տասներկու լուսեղեն սյուներ։ Այս հրաշքի արդյունքում գտնվեց Սուրբ Նշանը։

Ներսես Գ Տայեցի հայրապետը սահմանեց ամեն տարի տոնել այս օրը՝ ի փառս Տերունական Խաչի։ Այդ ժամանակ Վարագա լեռան վրա կառուցվեցին տասներկու եկեղեցիներ՝ հիշատակ լուսեղեն սյուների, իսկ այն վայրը, ուր հանգեց Սուրբ Նշանը, դարձավ վանք ու մեծ ուխտատեղի։ Այդպես ծնվեց Վարագա Սուրբ Խաչի տոնը, որն այսօր հիշվում է, նշվում է որպես հոգևոր վերագտման տոն։ Այսօր էլ ուխտավորներ են գալիս Հայաստանի բոլոր շրջաններից՝ հաղորդվելու Տիրոջ Խաչափայտին և զորություն ստանալու իրենց կյանքում։

Խաչվերացի տոնի առթիվ, Այգեձորի Սուրբ Հովհաննես եկեղեցում մատուցվեց Սուրբ պատարագ։ Պատարգը մատուցել է գյուղի հոգևոր հովիվ Տեր Բարսեղ քահանա Մկրտչյանը։

Խաչվերացի տոնը Հայ Առաքելական Եկեղեցու հինգ տաղավար տոներից վերջինն է։ Այն խորհրդանշում է Տիրոջ խաչի փառավորումը և հիշեցնում, որ խաչը, որ մի ժամանակ եղել է տառապանքի ու մահվան նշան, վերածվել է հաղթանակի, կյանքի և փրկության խորհրդանիշի։

Պատարագից հետո հավատացյալները իրենց հետ տարան օրհնված ռեհանի ճյուղեր։ Ռեհանը, որը ավանդաբար կապված է խաչի հայտնության պատմության հետ, հավատացյալներին հիշեցնում է Տիրոջ խաչի կենդանարար զորությունը և խորհրդանշում աղոթքի ու մաքրության բույրը քրիստոնյայի կյանքում։

Հեղինակ՝ Տավուշ Մեդիայի թղթակից Անահիտ Մակյան

Խաչվերացը Հայ Առաքելական եկեղեցու հինգ տաղավար տոներից վերջինն է ու տոնվում է ի հիշատակ Քրիստոսի խաչափայտի՝ պարսկական գերությունից Երուսաղեմ վերադարձի և Գողգոթայում կանգնեցման։ Այստեղից էլ տոնը կոչվում է Խաչվերաց։

Տոնն այս տարի նշվեց սեպտեմբերի 14-ին. Տավուշի թեմի եկեղեցիներում ու վանքերում Խաչվերացի տոնին մատուցվեց պատարգ, մեկնաբանվեց տոնի խորհուրդը. այն նախևառաջ հարությամբ նորոգվելու խորհուրդն ունի և ըստ Գրիգոր Տաթևացու՝ Խաչը դարձավ երկնքի և երկրի միջև եղած վիհը միացնող կամուրջը, «դրախտի դռները բացողն ու երկնային արքայությունը որպես ժառանգություն տվողը»։

Խաչվել ու հաղթել, մահանալ ու հավիտենական ապրել։ Խաչը հիշեցնում է, որ հարկավոր է կռվել, բայց արդար պատերազմ վարել, քանի որ «Դու կհաղթես այս պատերազմում, որովհետև քո գործն արդար է»։

Եփեսոսի Սուրբ Ժողովի 200 հայրապետների (431 թ.) տոնի կապակցությամբ օգոստոսի 9-ին, Տավուշի թեմի ողջ հոգևոր դասն ու հավատավոր ժողովուրդը, մարզկենտրոն Իջևանից ուխտերթով շարժվել են դեպի Բերդ համայնք՝ Նոր Վարագավանք վանական համալիր։

Դիլիջանյան բնապատկերներով շրջապատված, «Թուֆենկյան» համալիրում, անցկացվեց մի փառատոն, որն ուներ պարզ, բայց խորիմաստ անուն՝ «Բոլորով»։  Փառատոնի նպատակն էր մեկտեղել մարդկանց հանուն մեծ գաղափարի՝ աջակցել Դիլիջանի նոր եկեղեցու կառուցմանը։ Ձեռագործ իրեր, վարպետության դասեր, երաժշտություն, նկարներ ու խաղարկություն, հնչյուններ, գույներ ու մարդիկ։ Օրվա բոլոր գործողություններն ուղղված էին մեկ նպատակի՝ շարունակել կառուցել այն եկեղեցին, որի հիմքերը տարիներ առաջ դրել էր Ռուբեն Վարդանյանը։ Փառատոնը կազմակերպել էր Դիլիջանի համայնքային կենտրոնը՝ ընդգրկելով մշակութային բազմաբովանդակ ծրագիր։

Արմինե Հովհաննիսյան – Դիլիջանի համայնքային կենտրոնի ղեկավար                       «2025թ. մայիսի 25-ը Դիլիջանում սկսվեց կիրակնօրյա պատարագով. պատարագի հաջորդեց համատեղ աղոթք ուղղված մեր գերիների ազատությանը, ովքեր գտնվում են Բաքվում, և ինչպես գիտեք, այսօր պրն. Վարդանյանի տարեդարձն է, ով արդեն 2-րդ տարեդարձն անցկացնում է անաազատության մեջ: 2021 թվականին Ռուբեն Վարդանյանի «Դիլիջանի զարգացման ծրագրերի» շրջանակում մեկնարկեց Դիլիջանի եկեղեցու կառուցման նախագիծը: Թեպետ ընտանիքն այս պայմաններում շարունակում է աջակցել եկեղեցու կառուցմանը, բայց մենք գտնում ենք, որպես քաղաքացիներ մեր մասնակցությունը շատ կարևոր է, որովհետև ստեղծվում է բոլորիս կողմից սպասված հոգևոր օջախ», – նշում է Դիլիջանի համայնքային կենտրոնի ղեկավար Արմինե Հովհաննիսյանը։                      

Տաղավարներում գունեղ ձեռագործ իրեր են։ Մի անկյունում՝ գեղանկարներ, մյուսում՝ վարպետության դասեր։ Փառատոնի հյուրերին երաժշտական ողջույն էր բերել նաև «Նեքսուս» խումբը։

Փառատոնի ամենախորհրդանշական պահը «Միասնության փազլի» հավաքումն էր․ մինչ օրվա ավարտը հավաքվեց 24 կտորից բաղկացած Դիլիջանի նոր եկեղեցու պատկերը։ Յուրաքանչյուր կտոր, որը ձեռք էր բերվում սինվովլիկ նվիրատվությամբ, ուղղվում էր եկեղեցու կառուցմանը։

Դիլիջանի հոգևոր հովիվ  Տեր Շավարշ քահանա Սիմոնյանի խոսքով՝ ինչքան էլ, որ բարերարներ կան, ովքեր աջակցում են, շատ կարևոր է, որ ժողովուրդը գիտակցի, որ եկեղեցին իր սեփականությունն է։ «Ժամանակավոր եկեղեցի ունենք, բայց կարևոր է, որ Աստված իր տունն ունենա. ինչպես մարդիկ ձգտում են իրենց սեփական տունն ունենալ, այնպես էլ Աստծուն վայել տուն պիտի ունենանք: Եվ կարծում եմ, որ ավարտենք, կառուցենք,մեր քաղաքի միասնության խորհրդանիշը պիտի դառնա»,- նշում է Տեր Հայրը։

«Բոլորով» փառատոնը ևս մի առիթ էր բնակիչների համար մասնակից լինելու համայնքի համար կարևոր նախագծի իրականացմանը։ Այն նաև ցույց տվեց, որ համայնքային համախմբվածությունը իրական աջակցության է։

Եկեղեցու պատերը, թեպետ դեռ լիարժեք կանգուն չեն, բայց հիմքներն ամուր են՝ մարդկանց համերաշխությամբ, հիշողությամբ, երախտագիտությամբ։  Եվ քաղաքն այսօր վստահ ասում է «Կառուցում ենք՝ բոլորս, բոլորով»։

Այսօր Հայ Առաքելական եկեղեցին տոնում է Ծաղկազարդը:

Հայ Եկեղեցին Ս. Հարության տոնին նախորդող կիրակի նշում է Ծաղկազարդը, որը Քրիստոսի հաղթական մուտքն է Երուսաղեմ: Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Գարեգին Բ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի բարձր տնօրինությամբ՝ Ծաղկազարդը հռչակվել է մանուկների օրհնության օր, քանի որ Տիրոջ՝ Երուսաղեմի տաճար մտնելու ժամանակ մանուկներն աղաղակում էին՝ ասելով. «Օրհնությո՜ւն Դավթի որդուն» (Մատթ. 21:15): Այդ օրը եկեղեցիներում կատարվում է Մանուկների օրհնության կարգ:

Հիսուսի մուտքը Երուսաղեմ ժողովուրդն ընդունել է խանդավառությամբ` ձիթենու և արմավենու ճյուղերի հետ իրենց զգեստները փռելով ճանապարհի վրա և աղաղակելով. «Օվսաննա՜ Բարձյալին, օրհնյալ լինի Նա, Ով գալիս է Տիրոջ անունով, օրհնյալ լինի մեր հոր` Դավթի թագավորությունը, որ գալիս է: Խաղաղություն երկնքում և Փառք բարձունքներում» (Մարկ. 11:9-10):

Ըստ Եկեղեցու հայրերի՝ Հիսուսի առջև հանդերձներ փռելը խորհրդանշել է մեղքերը Քրիստոսին խոստովանելը: Ոստեր և ճյուղեր ընծայելն ընդհանրապես առանձնակի պատիվներ և հանդիսավորություն էր նշանակում: Ձիթենին ընկալվել է որպես իմաստության, խաղաղության, հաղթանակի և փառքի խորհրդանշան: Մեռյալ Ղազարոսին հարություն տված Քրիստոսին ձիթենու և արմավենու ճյուղերի ընծայումը խորհրդանշում է մահվան հանդեպ հաղթանակը:

Ծաղկազարդը խորհրդանշում է նաև արարչության առաջին օրը, երբ Աստված ստեղծեց երկինքն ու երկիրը, և լույսը տարածվելով՝ հալածեց խավարը:

Այս օրը խորհրդանշում է նաև առաջին ժամանակաշրջանը, երբ բույսերով ու ծաղիկներով զարդարվեց երկիրը, և Ադամն ու Եվան ուրախացան Դրախտում: Եվ ինչպես առաջին ժամանակաշրջանում Կայենը նախանձից սպանեց Աբելին, այդպես էլ հրեաները, չարը խորհելով, սպանեցին Քրիստոսին ու դարձան Կայենի անեծքի ժառանգորդները:

Ծաղկազարդի օրը՝ հրեական Զատկից հինգ օր առաջ, Քրիստոս Իր կամքով եկավ Երուսաղեմ՝ Իր չարչարանքների վայրը, որպեսզի ցույց տա, որ Ինքն է Աստծո Գառը, Ով կամենում է պատարագվել մեր փրկության համար: Քանզի, ըստ Օրենքի, հրեաները զատկական գառը Զատկի տոնից հինգ օր առաջ էին տուն տանում:

Ծաղկազարդի նախօրեին` շաբաթ օրը, կատարվում է նախատոնակ, բացվում է խորանի վարագույրը, իսկ հաջորդ օրը տոնական Ս. Պատարագը մատուցվում է բաց վարագույրով:

Ծաղկազարդի առավոտյան եկեղեցիներում օրհնում են ձիթենու կամ ուռենու ոստեր և բաժանում ժողովրդին: Ուռենու ոստերը, որոնք անպտուղ են, խորհրդանշում են հեթանոսներին, ովքեր պտղաբերեցին միայն Քրիստոսին ընծայվելուց հետո: Ոստերի փափկությունը խորհրդանշում է Քրիստոսի հետևողների խոնարհությունը: Ուռենու ճյուղերը մեր ընծաներն են Տիրոջը, ինչպես Ս. Ծննդյան օրն Արևելքից մոգերի բերած ընծաները:

Հիսուս Քրիստոս մուտք գործեց Երուսաղեմ որպես Թագավոր՝ խորհրդանշորեն ցույց տալով Իր՝ Փառքի թագավոր լինելը, Ով վերացնում է անեծքը և կենդանություն պարգևում: Հիսուս եկավ ավետարանելու աղքատներին, բժշկելու սրտով բեկվածներին, ազատելու գերիներին և տեսողություն պարգևելու կույրերին, ինչպես մարգարեացել էր Եսայի մարգարեն:

Սուրբ Ծննդյան և Աստվածհայտնության տոնը Տեր Հիսուս Քրիստոսի աշխարհ գալու և որպես Աստված հայտնվելու տոնն է։ Հայ Առաքելական Եկեղեցին Հիսուսի Ծննդյան տոնակատարությունն սկսում է հունվարի 5-ի երեկոյան՝ ճրագալույցի Պատարագով (ճրագալույց նշանակում է ճրագ լուցանել՝ այսինքն վառել։ Այն խորհրդանշում է բեթղեհեմյան աստղը, որն առաջնորդեց մոգերին դեպի Հիսուսի ծննդավայրը)։

Սուրբ Ծննդյան տոնական պատարագը մատուցվում է հունվարի 6-ին։ Հիսուս Քրիստոսի ծնունդն այսպես եղավ. Օգոստոս կայսրը հրաման տվեց, որպեսզի ողջ երկրում մարդահամար անցկացվի։ Հիսուսի ծնողները՝ Հովսեփն ու Մարիամը, Գալիլիայի Նազարեթ քաղաքից գնացին Բեթղեհեմ, որը թարգմանաբար նշանակում է «հացի տուն»։ «Եւ երբ նրանք այնտեղ հասան, նրա ծննդաբերելու օրերը լրացան, եւ նա ծնեց իր անդրանիկ որդուն, խանձարուրի մեջ փաթաթեց նրան ու դրեց մսուրի մեջ, որովհետեւ իջեւանում նրանց համար տեղ չկար» (Ղուկաս Բ 6-7)։

Մանուկ Հիսուսին առաջինն այցելեցին հովիվները, որոնց Տիրոջ հրեշտակը հորդորեց. «Մի՛ վախեցեք, որովհետև ահա ձեզ մեծ ուրախություն եմ ավետում, որն ամբողջ ժողովրդինը կլինի. որովհետև այսօր Դավթի քաղաքում ձեզ համար ծնվեց մի Փրկիչ, որ օծյալ Տերն է։ Եւ սա՛ ձեզ համար նշան կլինի․ խանձարուրով փաթաթած եւ մսուրի մեջ դրված մի մանուկ կգտնեք» (Ղուկաս Բ10-11)։

Այդ ժամանակ արևելքից մոգեր եկան Երուսաղեմ, որոնք հարցնում էին. «Ո՞ւր է հրեաների արքան, որ ծնվեց, որովհետեւ նրա աստղը տեսանք արեւելքում եւեկանք նրան երկրպագելու» (Մատթեոս Բ 11-12)։ Հունվարի 6-ին` Սուրբ ծննդյան Պատարագից հետո, կատարվում է ջրօրհնեքի արարողություն, որը խորհրդանշում է Հիսուսի մկրտությունը։ Հունվարի 7-ին եկեղեցիներում սուրբ և անմահ Պատարագ է մատուցվում՝ ի հիշատակ մեռելոց, որի ավարտին կատարվում է հոգեհանգստյան կարգ։

Հունվարի 6-ից եկեղեցականներն այցելում են հավատացյալների տներն ու կատարում տնօրհնեքի կարգ՝ Քրիստոսի ծննդյան ավետիսի լույսն ու օրհնությունը փոխանցելով ընտանիքներին։

Խաչվերացից երկու շաբաթ անց՝ սեպտեմբերի 29-ին, Հայ Առաքելական եկեղեցին նշում է Վարագա Սուրբ Խաչի տոնը: Տոնի կապակցությամբ տեղի է ունեցել ավանդական դարձած 21-րդ ուխտագնացությունը` դեպի Նոր Վարագավանք։

Տոնի նախօրեին Տիրոջ Խաչափայտի մասունքը Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնից ճանապարհ է ընկել դեպի Նոր Վարագավանք, որտեղ կատարվել է գիշերային հսկում և ապա կիրակի՝ Նոր Վարագավանքի ուխտի օրը, Բերդի տարածաշրջանի հոգևոր հովիվ Տեր Արամ քահանա Միրզոյանը մատուցել է Սուրբ Պատարագ, կատարել Անդաստանի կարգ և օրհնել աշխարհի չորս կողմերը։

4-րդ դարում Սուրբ Հռիփսիմեն Տիրոջ Խաչափայտի մասունքը բերեց Հայաստան աշխարհ, և շուրջ 17 դար Խաչափայտի մասունքը գտնվում էր հայ ժողովրդի մոտ։ Պատմական Հայաստանի Վարագավանքից տեղափոխվելով՝ մասունքը շուրջ 400 տարի պահվել է հենց Նոր Վարագավանքում՝ այն դարձնելով իր հանգրվանն ու տունը։

Օրվա մասին տեսանյութը` շուտով:
Լուսանկարները` Բերդի համայնքապետարանի:

Վարագա Սուրբ Խաչի տոնը Նոր Վարագավանքում

Ազգային երգ ու պար, ավանդական խաղեր ու հյուրասիրություն․ Մարտի 31-ին Հայ առաքելական եկեղեցին տոնում է Քրիստոսի Հրաշափառ Հարության տոնը։ Ինչպես ամեն տարի, Հարության տոնը յուրովի է նշվել Տավուշի համայնքներում։ Տավուշ TV-ի նկարահանող խումբը եղել է Մորո Ձորո վանքում, որտեղ հավաքվել էին Լուսահովիտ, Խաշթառակ գյուղերի, Իջևան քաղաքի ու շրջակա բնակավայրերի պատանիներն ու երեխաները՝ միասին նշելու Սուրբ Հարության տոնը՝ ավանդական հավկիթախաղով ու երգ ու պարով։

Միջոցառումը նախաձեռնել էր Իջևանի «Ավանդույթ» երաժշտական դպրոցը։