«Այն էներեգիան, որ զգում եմ Հայոց աշխարհում, որևէ տեղ չեմ զգում։ Այս երկիրը աստվածատուր երկիր է», – նշում է գեղանկարիչը։

Ցուցահանդեսի մասին՝ Տավուշ Մեդիայի թղթակից Հրանուշ Անանյանի տեսանյութում։

Կողբի Մշակույթի կենտրոնում անցկացվել է «Ամետիստ» պարային համույթի բարեգործական 3-րդ համերգը։

«Յուրաքանչյուր երեխա իր անհատականությունն ունի, նրանք հատուկ նշանակություն ունեն, պարզ են, մաքուր ու տարբերվող», – նշում է պարային համույթի գեղարվեստական ղեկավարը։

Տավուշում սահմանազատման եւ սահմանագծման գործընթացից հետո ոսկեպարցի Գրիշա Գեւորգյանը սեփական տնից դուրս գալ չի կարողանա․ դարպասին հասնելու համար նա ստիպված կլինի հատել հայ-ադրբեջանական սահմանը։

Փողոցը, որտեղ ապրում է, նոր սահմանագծով երկու մասի է բաժանվելու։ Մի քանի տուն նույնպես «կիսվելու» են։

«Մեզ քոչացնում, վերացնում են էստեղից։ Վարչապետն ասում ա՝ տունդ ծախի, առնեմ։ Գյուղը դատարկում ա, որ հեշտությամբ տա։ Դիրքերում, որ թուրքը էկավ, նստեց, ո՞նց ա պահելու էս տարածքը։ Չի՛ պահելու, բրախիլ տի, տա իրանց, մեզ էլ թուրքերը տանեն։ Տեղի ժողովուրդը լավ պատկերացնում ա, թե ինչ կարա ըլի, ղրաղի (կողքի – հեղ․) մարդիկ չեն պատկերացնում»,- սրտնեղելով ասում է Գրիշա Գեւորգյանը։

Հարեւաններից ոմանց դեպքում էլ սահմանը դարպասից այն կողմ է, գոնե խանութ, գյուղամեջ դուրս գալու հնարավորություն կունենան։ Բայց որոշել են՝ երեխաներին կհանեն գյուղից։

«Էրեխեն ըստի ի՞նչ անի, էս գազի տրուբեն ա սահմանը։ Եթե չմոտենան, մենք կմնանք, կապրենք։ Բայց եթե էկան, խանգարեցին, իմաստ չունի էստեղ մնալը»,- ասում է ոսկեպարցի Գագիկը։

Փողոցի վերջում՝ ամենավերեւում, երեք առանձնատուն կա։ Մեկը դատարկ է։ Ռուսաստանում ապրող տանտերն այն կառուցելիս հաստատ չի հաշվարկել, որ մի օր հայրենի գյուղի այդ կտորն իր տան հետ միասին, հնարավոր է, Ադրբեջանին տան։

Մյուս երկու տները բնակեցված են։ Դրանց տերերը նույնպես իրենց արած-դրածից ինքնակամ հրաժարվելու հաշվարկներ գոնե երեսուն տարի չեն արել։ Մտահոգություններ վերջին շրջանում՝ 44-օրյա պատերազմից հետո են ունեցել։

«2021 թվին ենք Նոյեմբերյանի կադաստր գնացել, որ վկայական հանենք, մտիկ արին քարտեզ-մարտեզ, ասին՝ թուրքի տարածք ա։ Ու ասին՝ եթե սահմանազատում տեղի ունենա, հայկականացնեն, էն ժամանակ էլ վկայական կտան», — պատմում է Ոսկեպարի բնակիչ Սիրվարդ Բեգլարյանը՝ նշելով, որ տան հետ կապված այլ փաստաթուղթ չունեն․ տարածքը դեռ 1990-ականներին գյուղապետարանն է տրամադրել։ Ասել են՝ գնացե՛ք, տուն սարքեք, ապրեք։

Հիմա, երբ սահմանազատման գործընթացն իրողություն է, տարածքների «հայկականացում» չի արվում։ Ավելին՝ նախատեսվում է Ոսկեպարի երկրորդ փողոցի առաջին նրբանցքից երեք տուն հանձնել Ադրբեջանին։ Փողոցն Իջեւան-Բագրատաշեն մայրուղու՝ Կիրանց-Ոսկեպար հատվածից թշնամու դիտակետում է լինելու։

«Էն կարմիր տան մոտով, մեր էս երկու տներն էլ հետը, մի քիչ աջով բարձրանում ա, մինչեւ Կիրանցի դրոշակը։ Էս վերեւը գլխավոր ճանապարհն ա՝ դեպի Իջեւան, Դիլիջան։ Չորս օրում քարտեզ չեն գծում, սա շուտվա պայմանավորված բան ա։ 29,800-ից քիչ-քիչ հանում ա»,- ասում է Սիրվարդի որդին՝ Անդրանիկը։

Ոսկեպարցի երիտասարդը վստահ է՝ թուրքը եկավ՝ մայրուղին փակելու է, «վիճելի տարածքներից» էլ մի գրամ հող չի զիջելու։

Տիկին Սիրվարդը, որ օրեր առաջ վստահ էր՝ տնից ոչ մի գնով չի հեռանալու, հիմա արդեն տունն այրելու մասին է մտածում։ Հակասական մտքերն, ասում է, վերջին օրերի տագնապից են գալիս։

«Մինեքը հանել են, բա ո՞նց չվախես։ Իրիկունը անց կացավ՝ թուրքը էկավ, տենող չելավ։ Գալու ա, մորթի, գնա, ո՞վ ա մեր տերը»։

Ոսկեպարում փորձում, բայց չեն կարողանում հասկանալ՝ «վիճելի եռանկյունուն», Սուրբ Աստվածածին եկեղեցուն հարակից՝ նախկինում ադրբեջանցիներով բնակեցված գյուղին, մայրուղու մի հատվածին այդ ինչպե՞ս գումարվեցին փողոցն ու տները։

Կիրանցի բնակիչ Մհեր Սիմոնյանն արդեն պայմանավորվել է՝ եթե պայքարը չհաջողեն, եւ սահմանը գծվի, տրակտորիստ է գալու, տունը քանդի։ Տունը, որ 21 տարվա արտագնա աշխատանքի արդյունքում է կառուցել։ Ծառերն էլ, հավանաբար, պտուղ տալ չեն հասցնի․ ծաղկած այգին էլ մտադիր է հատելու․․․ «որ թուրքին չմնա»։

«1975 թվին ա կառուցվել էս տունը։ Սովետմիության ժամանակ էլ չէիր կարա Ադրբեջանի տարածքում ինչ-որ բան անես։ Կադաստրի վկայականը ձեռիս, արխիվ կա վերջապես, թե ումից եմ առել, որտեղ ա էդ տունը։ Բայց կադաստրի փաստաթուղթն էլ հիմք չի։ Այսինքն, մենք անօրինական, ապօրինի զավակներ ենք էս երկրի համար, ովքեր ապօրինի ընտրություն են արել, բանկից փող վերցրել։ Ստացվում է՝ ադրբեջանի քաղաքացի եմ, կարամ, օրինակ, էդ փողը չտամ», — ասում է Մհերը։

Վերջին օրերին Կիրանցի երեք տասնյակից ավելի բնակիչներ համացանցում իրենց պատկանող տների, շինությունների եւ գյուղատնտեսական նշանակության հողատարածքների կադաստրային վկայականներն են հանրայնացրել՝ ցույց տալու համար, որ սահմանազատման գործընթացով Ադրբեջանին լրիվ կամ մասնակի տրվող տարածքները որեւէ աղերս չունեն այդ երկրի հետ։ Եվ չեն ունեցել։ Ինչպես որ ադրբեջանական չեն գյուղի պատմական կենտրոնը, եկեղեցին, գերեզմանոցը, որոնց միջով էլ անցնելու է հայ-ադրբեջանական նոր սահմանագիծը։

Իսկ Կիրանցի դպրոցի նորակառույց շենքն այդ գծից ընդամենը 20 մետր է հեռու։ «Ո՞ր մի խելացի ծնողը կթողի իրա էրեխեն էստեղ դպրոց գնա»,- հարցնում է Մհերը։

Իրենք տանը դպրոցական չունեն։ Տղան, որ օրեր առաջ էր ՌԴ մեկնել՝ աշխատելու, վերադարձել է։ Աղջիկն էլ հարեւան Ծաղկավանից է երեխայի հետ հայրական տուն շտապել, որ նաեւ գերեզման՝ տատին այցելի։ Գուցե վերջին անգամ, ասում է։

Հեղինակ` Տաթևիկ Ճուղուրյան, Ալիք Մեդիա

Մարտի 31-ին Հայ Առաքելական եկեղեցին տոնում է Քրիստոսի հրաշափառ Հարության տոնը:
Տոնը ընդունված է կոչել նաև Զատիկ, որը նշանակում է զատում, բաժանում, հեռացում մեղքերից և վերադարձ առ Աստված։ Քրիստոսի Հարության ավետիսը հնչեց նաև սահմանամերձ Ոսկեպարի 7-րդ դարում կառուցված Սուրբ Աստվածածին եկեղեցում։

Հայաստանի տարբեր շրջաններից ու աշխարհի տարբեր կետերից մի խումբ ուխտավորներ Ոսկեպարում աղոթք արեցին՝ Տավուշի թեմի առաջնորդ Տեր Բագրատ արքեպիսկոպոս Գալստանյանի հանդիսապետությամբ։

Վերջին շրջանում Ոսկեպարի շուրջ ծավալված իրադարձությունների մասին խոսելիս ոսկեպարցիները ընդգծում են՝ գյուղը, 7-րդ դարի եկեղեցին Հայաստանի դարպասն են։

Աղոթքից հետո եկեղեցու բակում ընթացավ ավանդական հավկիթախաղը՝ կրկին ավետելով Քրիստոս հարյավ ի մեռելոց․ Օրհնյալ է Հարությունը Քրիստոսի։

«Մենք վերադարձրել ենք այդ հողերը մեր արյունը հեղելով». տավուշցիների ընդվզումը Հայաստանում

– Մենք պատրաստ ենք զենքը ձեռքներիս պաշտպանել մեր գյուղերը, – հայտարարում են այս տարածաշրջանի բնակիչները, որը Երևանն ուզում է հանձնել Բաքվին

Ոսկեպարի ներքին թաղամասում, ադրբեջանական ճակատի գծից երկու քայլ հեռու, թռչուններն իրենց գեղգեղանքով ողջունում են հայկական գարունը։ Լիլիթ Մ.-ն իր տան շեմին արծաթե խաչը ամուր կախում է վզից։ Մի քանի օր հետո իր տան առջևով անցնող խճուղին կարող է դառնալ Հայաստանի և Ադրբեջանի հերթական սահմանը։ «Ես կառուցել եմ այս տունը տասնութ տարի առաջ»,- փլվում է գեղջկուհին, հանուն դստեր համակերպվելով հեռանալու մտքի հետ։

Հայաստանի հյուսիս-արևելքում, Տավուշի մարզի Ոսկեպար գյուղի ներքևում նրա անասնագոմն է։ Դա այն տարածքն է որի նկատմամբ հավակնություններ ունի Ադրբեջանը, և որը պլանավորում է զիջել Հայաստանի վարչապետը։ Նրա տան դեմ դիմաց, հայկական կողմում մնում է նրա զարմիկի տունը։ Իսկ այն որ պատկանում է նրա քեռուն և հարևանին՝ Արտեմ Մ.-ին կարող է անցնել Ադրբեջանին։

Ծերունին (Արտեմ Մ.) այստեղ ապրել է 32 տարի։ «Մենք այստեղ մեր տանն ենք, մենք 1992 թվին վերադարձրել ենք մեզ այս հողերը մեր ընտանիքների արյան գնով։ Այս հողերը մեր պապենական հողերն են»,– ասաց ծերունին։ Այս սահմանային տարածքներում արդեն հարյուր տարի թագավորում է անորոշությունը։ 1920թ.-ից մինչև 1991թ. ընթացքում ադրբեջանական ԽՍՀ-ի և Հայաստանի մեջև տեղի են ունեցել բազմաթիվ սահմանային, հաճախ չփաստաթղթավորված փոփոխություններ։ Մարտի սկզբին կովկասյան երկու հարևանները շարունակեցին 2023թ.-ի սեպտեմբերին սկսված սահամանային երկխոսության 7-րդ փուլը, որի արդյունքում Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը պահանջեց Տավուշի մարզի չորս հայկական Ոսկեպար, Բաղանիս, Կիրանց և Բերքաբեր գյուղերի «Անհապաղ հանձնում»։

Որից հետո Հայաստանի վարջապետ Նիկոլ Փաշինյանը մարտի 18-ին այցելեց Ոսկեպար։ «Եթե մենք չզիջենք այդ տարածքները, ապա Ադրբեջանը կգրավի այն ուժով, և մենք չենք կարող դիմադրել»,- հայտարարեց նա գյուղի բնակիչներին՝ տարածելով խուճապ ողջ երկրով մեկ։ Դրանից հետո Ոսկեպարում սկսվեց կազմակերպվել դիմադրություն։ Մարտի քսանի առավոտյան գյուղի հրապարակում հավաքվել էր տղամարդկանց հոծ բազմություն «Մենք ամեն գնով պետք է պաշտպանենք մեր հայրենիքը, կկանգնեք մեր բանակի կողքին և կպայքարենք մինչև վերջ,- ասում էին Ոսկեպարի տղամարդիկ,- մեր գյուղի ճակատագիրը մեր ձեռքերում է։ Ցանկացած պահի կարող են տեղի ունենալ մարտական գործողություններ հակառակորդի կողմից մեզ այսստեղից հեռացնելու նպատակով։ Պատրաստ եղեք։»

«Կարող են լինել առևանգումներ»

Վերջին շարքում նստած 70 ամյա գյուղացին ուշադիր լսում է իր նախկին մարտական ընկերոջը, նա և իր ընկերները 1991-1992 թվականներին հենց այստեղ մասնակցել են այս տարածքների ազատագրմանը։ «Մենք բոլորս պատրաստ ենք ինչպես 32 տարի առաջ մի անգամ ևս հետ շպրտել ադրբեջանցիներին այն կողմ։ Նրանք ուզում են խլել մեզնից այն հողերը, որտեղ մենք ծնվել ենք։ Մենք պայքարելու ենք»,- հաստատում է 70 ամյա տղամարդը իր ընկերների լուռ համաձայնությամբ…

Ժողովում դպրոցի ուսուցիչը բացատրեց. «Խնդիրը ոչ միայն տարածքների վերադարձն է, այլ նաև այն, որ այդ հողերը կպած են Ոսկեպարի բնակելի տներին, այնտեղ են գտնվում նաև յոթերորդ դարի եկեղեցին և մեր պապերի գերեզմանները»։ 1992 թվականին Հայաստանի կողմից ազատագրված այդ տարածքները ի օգուտ Ադրբեջանի զիջելու մասին բարձրաձայնվել է ՀՀ վարջապետի կողմից։ 2021 և 2022 թվականներին Ադրբեջանը ներխուժել է Հայաստանի տարածք և գրավել 200 քառակուսի կմ. տարածք։ Սակայն ադրբեջանի նախագահ Ալիևը հայտարարել է որ ոչինչ չի պատրաստվում վերադարձնել։ Դա բավարար հիմք է գյուղի բնակիչների մտավախություններն ուժեղացնելու համար։ Նոր սահմանի այսքան մոտիկությունը հատկապես անհանգստացնում է ուսուցչին։ «Գյուղական դպրոցը գտնվելու է ճակատի գծից 100 մետր հեռավորության վրա,- անհանգստանում է նա,- երեխանները ստիպված կլինեն դպրոց գնալ ադրբեջանցիների հայացքի ներքո։ Կարող են լինել առևանգումներ, ծնողները չեն ցանկանա իրենց երեխաններին ուղարկել դպրոց»…

Գյուղի հրապարակի կողքին իր մթերային խանութի վաճառասեղանի հետևում վաճառողուհին դուրս է գալիս ափերից. «Ի՞նչպես կարող եմ ես ապրել նրանց կողքին, ովքեր սպանել են իմ ընտանիքի անդամներին»։ 1991-1992 թվականների պատերազմի ժամանակ այս կինը հողին է հանձնել իր երեք հարազատներին։ Նրա խոսքերով  ինքն այն եզակի կանանցից է, որ մնացել էր այստեղ զինվորներին կերակրելու համար. «Այսօր ես 77 տարեկան եմ, բայց տարիքը նշանակություն չունի, ես պատրաստ եմ նույնը անել ևս մեկ անգամ» ,-ասում է տատիկը…

Հայաստանի կիրառական քաղաքագիտության գիտահետազոտական ինստիտուտի ավագ գիտաշխատող Բենյամին Պողոսյանի կարծիքով «Կյանքը այդ գյուղերում կդառնա չափազանց բարդ, և հազարավոր բնակիչներ ստիպված կլինեն լքել երկիրը»։ Ադրբեջանը պատահականորեն չի ընտրել այդ չորս տարածքները։ «Նրանք գտնվում են Հայաստանը Վրաստանին կապող առանցքային ճանապարհներից մեկի վրա։ Երկիրը ստիպված կլինի կառուցել այլընտրանքային ճանապարհ»,- բացատրում է հետազոտողը և ավելացնում, որ այդ գյուղերի հանձնումը կբերի նրան, որ ադրբեջանը կվերահսկի Ռուսաստան-Վրաստան-Հայաստան գազատարի գրեթե մեկ կիլոմետրանոց հատվածը։ «Իլհամ Ալիևը այդ կերպ կարող է փակել հայերի գազը այնպես, ինչպես դա արեց 2023 թվի հունվարից սեպտեմբերին Լեռնային Ղարաբաղի Լաչինի միջանցքում»,- մտավախություն հայտնեց նա։

Ոսկեպարում հնչած հակառակվելու կոչը դուրս է եկել Տավուշի սահմաններից։ Հայկական խոշոր քաղաքների խաղաղ բնակիչները պատրաստակամություն են հայտնել իրենց խմբերով միանալ գյուղացիններին և պատրաստ են պայքարել նրա համար որպեսզի Տավուշը չդառնա հաջորդ Լեռնային Ղարաբաղը։

Լրագրողներ՝
Théodore De kerros
Sarah Gros

Լե Ֆիգարո պարբերական
Հրատարակվել է՝ 27.03.2024թ.

Նյութը` voskepar.com կայքից:

Այգեձորցի Սանամ տատի հետ ծանոթանում ենք խավիծի պատրաստման ընթացքին։

Հեղինակ` Տավուշ Մեդիայի թղթակից Անահիտ Մակյան:

Մեր հայրենակից, հեղինակ-կատարող Կարինե Ալեքսանյանը ՏավուշTV-ին ներկայացրել է իր ստեղծագործական ճանապարհի պատմությունը՝ սկսած այն ժամանակից, երբ կիթառ ունենալը միայն անհաս երազանք էր թվում, մինչև այսօր արդեն իր սեփական սաներին ոգեշնչելը։
Կարինեն ասում է, Երևանից դուրս ստեղծագործելու առավելությունն այն է, որ բնության հետ իր կապը շատ սերտ է եղել, և այդ կապն է, որ թույլ է տվել բնության մեջ տալ հարցեր ու գտնել դրանց պատասխանները։ Իր իսկ երգի խոսքերով՝

«Միայնությունը հասցրել է խորին ինքնահասկացման,
Եվ լռությունը իր գաղտնիքներն է շռայլել անգին․․․»