Մեծ Հայքի V դարի վարչաքաղաքական բաժանումը ներկայացնող «Աշխարհացոյց»-ում Տուհք (Տավուշ) գավառը ներկայացված է Տուչքատակ ընթերցմամբ՝ իբրև Ուտիք աշխարհի հինգերորդ գավառ։ Տուչքատակը գրչական աղավաղման հետևանք է։ Իրականում գավառը կոչվել է Տուս-Քուստակ (քուստակ պարսկերեն գավառ է նշանակում)։

Այդ անվանաձևն առաջացել է հետևյալ կերպ։ Հայերենում տեղանունն ուղղական հոլովի փոխարեն հայցական հոլովով ներկայացվելը սովորական երևույթ է։ Դրա օրինակներից է Տուհք-Տուսը։ Սկզբում Տուհ ցեղանունից առաջացած այդ գավառանունը եղել է Տուհք, այնուհետև այն օգտագործվել է ուղղականին փոխարինած հայցական հոլովով և դարձել Տուհս։ Հետագայում Տուհսի դժվար արտասանելի «հ» հագագն օրինաչափորեն սղվել է և, ի վերջո, Տուհք-ը վերածվել է հեշտ արտաբերվող ու հնչեղ Տուս-ի։

Հայոց կաթողիկոս և պատմիչ Հովհաննես Դրասխանակերտցին Տուսն իբրև բնակավայրի անուն օգտագործել է երկիցս՝ 850-ական թթ. երկրորդ կեսի իրադարձությունների հետ կապված։ Փոխարենը 918 և 921 թթ. տեղի ունեցած երկու դեպքի անդրադառնալիս նա օգտագործել է Տավշո ձոր և Տավշո ամրոց բառակապակցությունները՝  Տավուշն օգտագործելով իբրև գավառանուն։ Հետևաբար այդ ընթացքում Տուսն իբրև գավառանուն իր տեղը զիջել էր Տուս→Տաուս→Տաուշ→Տավուշ հնչյունափոխության արգասիք Տավուշին։

Տուս բնակավայրը նախկին Տավուշի շրջանի (այժմ՝ Բերդ համայնք) Տավուշ գյուղն է։ Այն իբրև գյուղանուն պահպանվել է առնվազն մինչև XVII դ.։ Այդ է վկայում XIII դ. գործած նշանավոր Հովհաննես արքեպիսկոպոսի Տուեցի հորջորջումը։ Այդ գյուղը 1630-1645 թթ. այնտեղ ընդօրինակված հինգ ձեռագրերի հիշատակարաններում վկայվում է Թավուզ անվամբ։

Ինչ վերաբերում է Տավուշ գավառանվանը, ապա այն նույն հիշատակարաններում հանդես է գալիս Տայուշ, իսկ 1679 թ. Մեծ Ղարամուրատ գյուղի Հարանց անապատ վանքում գրչագրված մի ձեռագրի հիշատակարանում՝ Տավուշ ընթերցմամբ։ Սակայն՝ XVIII դ. սկզբներից Տավուշ գավառը սկսում է կոչվել այնտեղ բնակեցված թյուրքական Շամսանդիլու ցեղի անունով։

Տավուշը մենք ենք․ մեր գյուղերը, գյուղում ապրող և հողի ու բնության հետ խոսող, դժվարությունները հաղթահարող և ամեն բացվող օրվա հետ նորը արարող մարդիկ։

Շարունակելով ներկայացնել Տավուշի մարզի գյուղերը՝ կանգ ենք առնում Խաչարձանում։

Հանրապետության տարածքում փետրվարի 10-ի ցերեկը, 11-14-ին սպասվում է առանց տեղումների եղանակ։ Օդի ջերմաստիճանը փետրվարի 10-11-ին աստիճանաբար կբարձրանա ևս 2-3 աստիճանով` Տավուշի մարզում հասնելով +23 աստիճան ջերմաստիճանի:

Շրջակա միջավայրի նախարարության Էկոպարեկային ծառայությունն անտառհատման հերթական ապօրինի դեպքն է բացահայտել

ՇՄՆ Էկոպարեկային ծառայության և ՆԳՆ ոստիկանության Տավուշի մարզային վարչության ծառայողներն ստացված օպերատիվ տեղեկատվության հիման վրա «Հայանտառ» ՊՈԱԿ-ի «Սևքարի անտառտնտեսություն» մասնաճյուղի Աչաջրի անտառպետության առաջին և երկրորդ պահաբաժիններում հայտնաբերել են մեծ թվով հատված հացենի և այլ տեսակի ծառեր, հատված ծառերի կոճղեր, այնուհետև Աչաջուր գյուղի հարակից տարածքում շահագործվող 15 ածխահոր և այդ ածխահորերի հարևանությամբ կուտակված 68,6 խմ հատված հացենի և այլ տեսակի փայտանյութ, 82 պարկ փայտածուխ:

Հայտնաբերված փայտանյութի, ինչպես նաև ածխահորերի գործունեության օրինականությունը հավաստող փաստաթղթեր հիմնականում առկա չեն եղել:

Պետությանը պատճառված նախնական վնասի չափը հնարավոր կլինի ներկայացնել ԲԸՏՄ Տավուշի տարածքային բաժնի կողմից կազմված արձանգրության հիման վրա։

Նախապատրաստված նյութերը փոխանցվել են Քննչական կոմիտեի Տավուշի մարզային քննչական վարչություն:

Հիշեցնենք, որ վերջին 3 օրերի ընթացքում Տավուշի մարզում էկոպարեկային ծառայության աշխատակիցների կողմից ածխահորերի շահագործման և մեծ թվով հատված փայտանյութի հայտնաբերման արդեն երկրորդ դեպքն է։

Բարեկենդանը ազգային ուրախ տոնակատարությամբ՝ երգերով, պարերով և իհարկե հետաքրքիր խաղերով նշելու նպատակով, փետրվարի 11-ին Իջևանում նախաձեռնվել է տոնին համահունչ միջոցառում։

Ազգային տոնը կնշվի «Վարը Վարենկ» համույթի և Իջևանի երիտասարդների կողմից ստեղծված «Թամզարա» մշակութային նախաձեռնության մասնակցությամբ։
Մեկնարկը ՝ ժամը 13։30-ին՝ Իջևանի Սուրբ Ամենափրկիչ եկեղեցու բակից, անմիջապես Սուրբ Պատարագից հետո։
Մուտքն ԱԶԱՏ է

Նոյեմբերյանի տարածաշրջանի սահմանամերձ Կողբ բնակավայրում շուրջ 40 տարվա գինեգործական փորձ ունեցող Գագիկ Աղաբաբյանին ոչ միայն սերն է ձգում գինու հանդեպ, այլև ամենակարևորը՝ անսահման սերն ու հավատը Հայրենիքի և նրա ուժեղ ու անկախ ապագայի նկատմամբ:

«Ուզում եմ խոսել մեր մի քանի խնդիրների մասին, որ մի գուցե կհետաքրքրի շատերին:
Մենք գտնվում ենք Հայաստանի հյուսիս-արևելյան գոտում` Տավուշի մարզի Կողբ գյուղում: Մեր գործարանը հիմնադրվել է 2021թ., արտասահմանում բնակվող հայ, հայրենասեր իմ գործընկերոջ հայրենանվեր ներդրմամբ, սահմանից հեռու է ուղիղ գծով ընդամենը մի քանի հարյուր մետր, իսկ մեր խաղողի այգիները գտնվում են հենց սահմանին: Այգի ունենք, որի կողքով սահմանն է անցնում:

Մշակում ենք մեր տարածաշրջանի տեղածին խաղողները, հատապտուղները, ստանում տերուարային գինիներ և բնական հյութեր: Հայտնաբերել և կործանումից փրկել ենք տեղածին խաղողի էնդեմիկ տեսակներ` «Կանաչ Կենի», «Ջրջրուկ», «Ջրալի», «Կողբենի», կատարել գիտական ուսումնասիրություններ, ստեղծել կոլեկցիոն տնկարան, ստացել գինիներ: Նորաստեղծ գործարանի համար բավական լավ «տեղավորվել ենք» շուկայում, ստեղծել պահանջարկ, ինչպես Հայաստանում, այնպես էլ արտերկրում, շուտով հավանաբար արտահանում կունենանք ԱՄՆ և Անգլիա:
Սա մի փոքր մեր մասին: Հիմա խնդիրների մասին:

Առաջինը և ամենացավալին դա անտարբերությունն ու մեր ստեղծածի նկատմամբ արհամարական վերաբերմունքն է. մեր շենքը, ունեցվածքը գնահատվում է կոպեկներ (գրոշներ), ինչ է թե սահմանին ենք, հողը, ընդհանրապես, 0 (զրո) դրամ:

Երկրորդը. Հայաստանում ընդունված է գինի կամ գինեգործություն ասելիս հասկանալ Արարատյան դաշտ, Վայոց ձոր, Արագածոտն… Եվ միայն Կանգուն, Ոսկեհատ, Արենի և այդ տարածքներում աճող այլ տեսակներ…

Մեր տարածքի և խաղողների էնդեմիկ տեսակների նկատմամբ ուշադրությունը «կենացային» մակարդակից այն կողմ չի գնում: Հետզհետե կործանվում է մեր գյուղատնտեսությունը շուկայական մրցակցության պայմաններում, տարեցտարի ավելանում են չմշակվող հողերը, ամայանում սահմանամերձ տարածքները…

Մեր գինիները անցել են համտեսի լուրջ քննություն ԱՄՆ-ում և Անգլիայում, ստացել բավարար գնահատական: Ընդունել ենք արտասահմանցի գործընկերներին, որոնց բավական հետաքրքրել է մեր կատարած ծավալուն աշխատանքները և նախապատրաստվում ենք կնքել պայմանագրեր:
Տարօրինակ և զարմանալի, որ այդ նույն գինիները, այդ նույն աշխատանքները մեր երկրում, մեր պատկան մարմիններին, գինու ոլորտի կարգավորող կազմակերպություններին բացարձակ չեն հետաքրքրում, բացի լավ խոսքերից` «վայ, ինչ լավ աշխատանք եք անում», առաջ չենք գնում: Ավելին, հիմա ունենք Հադրութի Խնդողնու այգի, պատրաստվում ենք հիմնել «Կանաչ Կենու», «Ջրջրուկի», «Բանանցի» և այլ այգիներ: Մեր անտառներում հայտնաբերել ենք մի գուցե 1000 տարեկան խաղողի վազեր…
Եթե որևէ լրատվական կազմակերպություն էլ լսում է մեր մասին, զանգում մի կլոր, շատ մեծ կլոր գումարով լրատվություն են առաջարկում:
Էս 3-4 տարում դեռ չեմ տեսել , որ մեկը մի փոքր իր գործից հասկացող պաշտոնյա, վերևներում նստած մասնագետ զանգի ու հալում-հարցում անի մեզանից, բացառությամբ խաղողի սեզոնին մթերված խաղողի քանակության մասին:

Երևանյան գինու մասնագիտական խանութները հրաժարվում են մեր գինին դնել ցուցափեղկին` թե բա անծանոթ գինի է, Կանգուն, Ոսկեհատ բերեք: ԱՄՆ-ում, Անգլիա ընդունվում է, այստեղ ոչ, ավելին, շուտով հետաքրքիր ներկացուցչական միջոցառում է լինելու և ԱՄՆ-ում և Լոնդոնում:
Հայաստանում ռեստորան կա, որտեղ ամենաշատ վաճառվող գինին մերն է, բայց հենց հերթը գալիս է գինու ոլորտի կարգավորումներով զբաղվող կազմակերպություններին` անմիջապես լսում ենք` «վայ ինչ լավ աշխատանք եք արել», մի քանի տարի էլ առաջ գնանք հետո համագործակցենք, ասել կուզի տեսնենք կենդանի եք մնում: Մնալու ենք: Մնալու եմ: Մնալու են»

Գագիկ Աղաբաբյան
«Կանաչ գյուղ» ձեռնարկության հիմնադիր, «Կողբա գինիներ» բրենդի հեղինակ

ՀՀ շրջակա միջավայրի նախարարության «Հիդրոօդերևութաբանության և մոնիթորինգի կենտրոն» ՊՈԱԿ-ը հայտնում է, որ հանրապետության մարզերում փետրվարի 7-ի ցերեկը, 8-12-ը սպասվում է առանց տեղումների եղանակ։ Քամին՝ հարավարևմտյան 2-4 մ/վ, փետրվարի 7-ին՝ առանձին վայրերում սպասվում է քամու ուժգնացում 15-20մ/վ արագությամբ։

Օդի ջերմաստիճանը փետրվարի 7-11-ը աստիճանաբար կբարձրանա 5-7 աստիճանով։
Երեկ Հիդրոօդերևութաբանության և մոնիթորինգի կենտրոնի տնօրենի տեղակալ Գագիկ Սուրենյանը «Ֆեյսբուք»-ի իր էջում հայտնել էր սպասվող տաք օրերի մասին, իսկ այսօր ավելացրեց՝ «Այսօրվա օդի մեջ գարնան շունչ կա»:

Տավուշի մարզի Իջևան համայնքի Ազատամուտ բնակավայրի հարակից տարածքում հայտնաբերել են տասից ավելի ածխահորեր, 83 խմ տարբեր տեսակի հատված ծառեր, 335 պարկ արդեն պատրաստի վիճակում փայտածուխ։ Խախտումները հայտնաբերվել են Շրջակա միջավայրի նախարարության Էկոպարեկային ծառայության ներքին անվտանգության վարչության, Տավուշի մարզային վարչության Իջևանի տեղամասի և Ներքին գործերի նախարարության ոստիկանության Տավուշի մարզային վարչության ծառայողների կողմից իրականացված համատեղ աշխատանքների արդյունքում: Այս մասին տեղեկացնում է Շրջակա միջավայրի նախարարությունը:

Ըստ հաղորդագրության՝ հայտնաբերված փայտանյութի, ինչպես նաև ածխահորերի գործունեության օրինականությունը հավաստող փաստաթղթեր առկա չեն եղել: Ըստ Բնապահպանության և ընդերքի տեսչաական մարմնի Տավուշի տարածքային բաժնի կողմից կազմված արձանագրության՝ պետությանը պատճառված վնասի չափը նախնական տվյալներով կազմել է 3 միլիոն 287 հազար 990 դրամ:

Նախապատրաստված նյութերը փոխանցվել են Քննչական կոմիտեի Տավուշի մարզային քննչական վարչություն:

Փետրվարի 5-ին, ողբերգական ավտովթար է տեղի ունեցել Տավուշի մարզում։ Ժամը 09։00-ի սահմաններում Տավուշի մարզի բնակիչ 60-ամյա Ժորա Գ․-ն իր վարած Mitsubishi մակնիշի ավտոմեքենայով Ենոքավան բնակավայրի վերջնամասում, դեռևս անհայտ հանգամանքներում դուրս է եկել երթևեկելի գոտուց և մոտ 100 մետր գլորվելով բախվել ծառերին և հայտնվել ձորում, այս մասին հայտնում է ֆոտոլրագրող Գագիկ Շամշյանը։ Վթարի հետևանքով Ժորա Գ․-ն տեղում մահացել է։ Նրա դին դուրս են բերել գյուղացիները և մեծ դժվարությամբ պատգարակով մոտեցրել դիատարին։

Դեպքի վայր են ժամանել ՀՀ ներքին գործերի նախարարության ոստիկանության Տավուշի մարզային վարչության պետ Արթուր Մկրտչյանը, ոստիկանության Իջևանի բաժնի պետ Եփրեմ Գալստյանը։ Ժամանել են նաև ՀՀ ՆԳՆ ոստիկանության Պարեկային ծառայության Տավուշի մարզի գումարտակի 1-ին վաշտի պարեկները՝ գումարտակի հրամանատար Լևոն Մարտիրոսյանի գլխավորությամբ։ Տեղում ծառայություն են կատարել նույն վաշտի պարեկներ Մնացականյանը ու Գուլքանյանը։

Վթարի մասին ոստիկանության Իջևանի բաժնից տեղեկությունը փոխանցել են Հայաստանի Քննչական կոմիտեի Տավուշի մարզային քննչական վարչություն, որտեղից ժամանել է քննչական խումբը՝ օրվա պատասխանատու հերթապահ քննիչի գլխավորությամբ։ Վթարի փաստով քննչական վարչությունում նախաձեռնվել է քրեական վարույթ:
Մահացածն աշխատում էր Ենոքավան բնակավայրի հիմնական դպրոցում՝ որպես ռազմագիտության ուսուցիչ։

Լուսանկարները՝ Եղիշե Պետրոսյանի