Աշխարհի երկրները բախվում են երբեք չգրանցված չափի աղետների աճող թվի։ Դրան նպաստում են ինչպես կլիմայի փոփոխությամբ պայմանավորված ծայրահեղ եղանակային երևույթների աճը, այնպես էլ զարգացման այն որոշումները, որոնք հաշվի չեն առնում ռիսկերը։ Արդյունքում՝ ավելանում է մարդկանց և տնտեսական ակտիվների ենթարկվածությունը տարբեր վտանգների։
Միևնույն ժամանակ, աղետների ռիսկի նվազեցման (Disaster Risk Reduction – DRR) ներդրումները չեն համապատասխանում աճող վտանգներին։ Սա Sendai-ի շրջանակի միջանկյալ վերանայման հիմնական եզրակացություններից մեկն էր և բացատրում է, թե ինչու շատ երկրներ չեն կարողանում նվազեցնել աղետների հետևանքները։
Խնդիրը խորանում է նաև այն պատճառով, որ տնտեսական և ներդրումային ծրագրերի մեծ մասը շարունակում է «կույր» մնալ աղետների ռիսկերի նկատմամբ։ Սա հատկապես նկատելի է մասնավոր հատվածում, որն ապահովում է տնտեսական ակտիվների շուրջ 75%-ի ստեղծումը։
2025 թվականի Աղետների ռիսկի նվազեցման միջազգային օրվա հիմնական ուղերձները
1․ Ավելացնել աղետների ռիսկի նվազեցման ֆինանսավորումը՝ պետական բյուջեներում և միջազգային աջակցությամբ։
2․ Ապահովել, որ բոլոր պետական և մասնավոր ներդրումներն առաջնորդվեն ռիսկային և դիմակայուն զարգացման սկզբունքներով։
Փաստեր և թվեր (GAR 2025)
- Աղետների ընդհանուր տարեկան ծախսերը, ներառյալ անուղղակի և էկոհամակարգերի վնասները, գերազանցում են 2,3 տրիլիոն ԱՄՆ դոլարը։
- Աշխարհում ջրհեղեղներին ենթարկվող մարդկանց թիվը 1970-ի 28,1 միլիոնից աճել է մինչև 2020-ի 35,1 միլիոն՝ 24,9% աճ։ Ջրհեղեղներից առաջացած մահերի և տնտեսական կորուստների մեծ մասը գրանցվում է Ասիայում։
- Եթե Կենտրոնական Ամերիկայի բոլոր երկրներում նոր շենքերը կառուցվեին սեյսմիկ անվտանգության չափանիշներին համապատասխան, տարեկան մոտ 1,1 միլիարդ ԱՄՆ դոլարի կորուստ կարելի կլիներ կանխել։
- 2007–2017 թթ. տասնամյակում երաշտը ազդել է առնվազն 1,5 միլիարդ մարդու վրա և ընդհանուր առմամբ առաջացրել 125 միլիարդ ԱՄՆ դոլարի վնաս։ Վերջին 20 տարում երաշտների թիվն աճել է 29%-ով։
- Միայն արևադարձային ցիկլոններից տարեկան միջին կորուստները գնահատվում են 119,5 միլիարդ ԱՄՆ դոլար, որից 95,5 միլիարդը վերաբերում է ենթակառուցվածքներին։
Դիմակայունության օգուտները
Դիմակայունությունը «վերադարձ է տալիս» ներդրումները՝ պայմանով, որ երկրները իրականում ներդրումներ կատարեն այդ ուղղությամբ։
- Զարգացող երկրներում ենթակառուցվածքները աղետակայուն դարձնելու յուրաքանչյուր ներդրված 1 ԱՄՆ դոլարը խնայում է 4 դոլարի տնտեսական վնաս (ԱՀԲ)։
- Վաղ նախազգուշացման համակարգերի ուժեղացման ներդրումները կարող են մոտ 30%-ով նվազեցնել վնասները, եթե նախազգուշացումները տրվեն վտանգից առնվազն 24 ժամ առաջ։
- Նախօրոք գործողությունների և սոցիալական պաշտպանության ցանցերի ուժեղացումը օգնում է համայնքներին արագ վերականգնվել աղետներից հետո։
- Դիմակայունության մեջ ներդրումները միաժամանակ ուժեղացնում են մարդասիրական և զարգացման կապերը՝ նվազեցնելով կորուստները, պաշտպանելով զարգացումը և կրճատելով մարդասիրական կարիքները։
Ինչպես ֆինանսավորել դիմակայունությունը
- Ավելացնել աղետների ռիսկի նվազեցման և կլիմայի փոփոխության հարմարվողականության ֆինանսավորումը պետական բյուջեներում և միջազգային աջակցությամբ։
- Աղետների ռիսկի նվազեցման ֆինանսավորումը պետք է լինի պաշտպանված («ring-fenced») ազգային բյուջեներում և ինտեգրված տարբեր ոլորտների ֆինանսավորմանը։ Դրա համար կարելի է կիրառել գործիքներ, ինչպիսիք են բյուջետային պիտակավորումը և ազգային ֆինանսավորման ռազմավարությունների մշակումն։
- Բարձր խոցելիություն ունեցող երկրները՝ ամենաքիչ զարգացած երկրները, փոքր կղզային զարգացող պետությունները, Աֆրիկայի երկրները, ինչպես նաև փխրուն ու հակամարտություններով տուժած երկրները, պետք է ստանան ավելացված միջազգային աջակցություն։
Զարգացումը պետք է լինի ռիսկին համահունչ
Զարգացման ծրագրերը պետք է համապատասխանեցվեն աղետների ռիսկի նվազեցման առաջնահերթություններին։ Հակառակ դեպքում «ռիսկի կույր» ներդրումները կարող են ստեղծել նոր վտանգներ կամ սրել առկա ռիսկերը՝ մեծացնելով աղետների հավանականությունը։
- Անհրաժեշտ է խրախուսել մասնավոր հատվածի դիմակայունությունը։
- Բիզնեսներին պետք է խթանել՝ իրենց ներդրումները դարձնելու ռիսկին համահունչ և դիմակայուն, քանի որ հենց նրանք են տնտեսական զարգացման հիմնական շարժիչ ուժը։
- Ֆինանսական հատվածը կարող է մշակել դիմակայունության ֆինանսավորման գործիքներ (օրինակ՝ պարտատոմսեր, ապահովագրություն) և աջակցել պետություններին՝ հանրային-մասնավոր գործընկերությունների և խառը ֆինանսավորման միջոցով։
Դիմակայունության ֆինանսավորումն ու ռիսկին համահունչ զարգացումը ոչ միայն պաշտպանում են կյանքերն ու ապրուստը, այլ նաև նվազեցնում են տնտեսական կորուստները և ապահովում կայուն ապագա բոլորի համար։
